ถึงแม้เราจะยังป้องกันอุบัติเหตุน้ำมันรั่วไม่ได้ 100% (และคงยังต้องระวังกันต่อไปจนกว่าเราจะเลิกใช้น้ำมัน) แต่เราสามารถถอดบทเรียนการจัดการน้ำมันรั่วได้ เพื่อลดผลกระทบต่อระบบนิเวศทางทะเลและชายฝั่งให้ได้มากที่สุด ในบทความนี้เราจะมาดูกันว่า เทคโนโลยีในการจัดการน้ำมันรั่วไหลที่ยอดนิยม 5 อันดับ นั้นมีอะไรบ้าง และมีหลักการอย่างไร

 

1 – ทุ่นลอยน้ำล้อมน้ำมัน (oil boom)

2 – เครื่องสูบ/ช้อนน้ำมัน (skimmer)

เมื่อกักเก็บน้ำมันไว้ในทุ่นได้แล้ว น้ำมันจะถูกสูบออกจากผิวน้ำด้วยเครื่องมือที่เรียกว่า skimmer ซึ่งมีหน้าตาหลากหลายรูปแบบ [3] อาทิ weir skimmer (ภาพบน) ซึ่งคือบ่อดักน้ำมันพร้อมเครื่องสูบ โดยที่บ่อดักน้ำมันจะมีการปรับระดับความสูงด้วยทุ่นลอยที่ยึดอยู่ (ทุ่นสีส้มๆในรูป) เพื่อให้ตัวเครื่องดูดเฉพาะน้ำมันที่อยู่บนผิวน้ำชนิดถัดไปคือ oleophilic skimmer (ภาพล่าง) ซึ่งทำงานคล้ายๆกับลูกกลิ้งดูดฝุ่น คือมีแกนหมุนที่พันไว้ด้วยวัสดุที่ชอบดักจับน้ำมัน ซึ่งเมื่อดูดซับน้ำมันออกจากผิวน้ำแล้ว น้ำมันจะถูกรีดออกเข้าถังเก็บน้ำมันได้อีกชนิดหนึ่งคือ suction skimmer ซึ่งทำงานคล้ายกับเครื่องดูดฝุ่นตามบ้านเรือน คือ ดูดน้ำมันเข้าสู่ถังกักเก็บโดยตรง[3] https://www.cleanupoil.com/oil-skimmer/

3 – สารกระจายน้ำมัน (oil dispersant)

เมื่อเกิดเหตุน้ำมันรั่วไหลขึ้น เราจะเห็นว่าน้ำมันจะแยกออกจากชั้นน้ำเนื่องจากน้ำมันเป็นสารไม่มีขั้วในขณะที่น้ำเป็นสารมีขั้ว จึงไม่ผสมกัน การโปรยสารกระจายน้ำมันซึ่งเป็นสารลดแรงตึงผิวลงไปบนผิวน้ำ (ในภาพ เครื่องบินกำลังโปรย dispersant ลงไปเหนือคราบน้ำมันในอ่าวเม็กซิโก) จะทำให้น้ำมันแตกตัวเป็นหยดเล็กๆ หลักการคล้ายๆ กับน้ำยาล้างจานที่ทำให้ไขมันบนจานแตกตัวและละลายในน้ำได้ เมื่อน้ำมันแตกตัวเป็นหยดเล็กๆ ก็จะตกลงในน้ำ เพื่อให้จุลชีพต่างๆ ที่มีอยู่ในธรรมชาติทำหน้าที่ย่อยสลายน้ำมันเหล่านี้ต่อไป

4 – วัสดุดูดซับ (absorbent)

วัสดุดูดซับมีหลากหลายชนิด ทั้งที่ทำจากวัสดุธรรมชาติ เช่น พีทมอส วัสดุคาร์บอน ดิน ซึ่งสามารถดูดซับน้ำมันได้ 3-20 เท่าของน้ำหนักวัสดุ หรือวัสดุสังเคราะห์ เช่น โพลียูรีเทน โพลีเอธิลีน ซึ่งสามารถดูดซับน้ำมันได้ถึง 70 เท่าของน้ำหนักวัสดุ วัสดุดูดซับที่ดีจะต้องมีรูพรุนสูง และชอบจับกับน้ำมัน แต่ไม่ชอบน้ำ มักใช้ในกรณีที่เกิดเหตุน้ำมันรั่วไหลปริมาณไม่มาก หรือใช้ในกรณีเก็บกวาดเศษน้ำมันที่เหลือหลังจากการดักเก็บน้ำมันที่รั่วไหลด้วยวิธีอื่นจนหมดแล้ว ตัวอย่างเช่น การใช้แผ่นดูดซับเพื่อเก็บกวาดน้ำมันจากชายหาดอ่าวพร้าว เกาะเสม็ด ในปี 2013 (ดังภาพ) [4] หรือการใช้กากชานอ้อยผสมกับผมมนุษย์ (ที่ชาวเมืองบริจาคให้) ในการดูดน้ำมันจากเหตุการณ์เรือขนน้ำมันสัญชาติญี่ปุ่นล่มที่หมู่เกาะมอริเชียส ในมหาสมุทรอินเดียตะวันตกเฉียงใต้ ในปี 2020 [5] ซึ่งจากการวิจัยพบว่า ผมมนุษย์เนี่ย มีความสามารถในการดูดซับไขมันได้ดีกว่าวัสดุดูดซับทางการค้าอย่างมีนัยสำคัญ! [6][4] https://mgronline.com/around/detail/9560000093814
[5] https://www.dw.com/…/california-oil-spill…/a-48095315
[6] https://www.mdpi.com/2076-3298/7/7/52/htm

5 – การเผา (In situ burning)

ในกรณีที่เกิดการรั่วไหลของน้ำมันในแหล่งที่ห่างไกล โดยเฉพาะการรั่วไหลอย่างรวดเร็วที่ไม่อาจควบคุมได้ วิธีที่เหมาะสมที่สุด อาจจะเป็นการเผาน้ำมันทิ้งไป แต่การเผานั้นมีหลายปัจจัยที่ต้องคำนึงถึง เช่น ความเร็วลม ชนิดของน้ำมัน และการปล่อยมลพิษจากการเผาไหม้สู่อากาศ ในกรณี Deepwater Horizon ที่น้ำมันมีการรั่วไหลอย่างรวดเร็วเป็นวงกว้าง การเผาจึงเป็นทางเลือกที่มีประสิทธิภาพสูงที่สุดที่จะต่อกรกับวิกฤตินั้นได้นอกจาก 5 เทคโนโลยีหลักๆ ที่เรานำมาเล่าให้ฟังแล้ว ยังมีทางเลือกอื่นๆ อีก เช่น การบำบัดทางชีวภาพ โดยการเติมจุลชีพเพื่อช่วยเร่งการย่อยสลายน้ำมัน การใช้น้ำร้อนความดันสูงฉีดไล่ การใช้แรงงานคนเก็บกวาด หรือการปล่อยให้น้ำมันย่อยสลายไปตามธรรมชาติ ทั้งนี้ ยังไม่มีเทคนิคใดๆ ที่สามารถจัดการกำจัดน้ำมันรั่วได้ 100% โดยไม่เหลือผลข้างเคียง และเทคนิคต่างๆ เหล่านี้ล้วนต้องอาศัยผู้เชี่ยวชาญในการประเมินสถานการณ์เพื่อเลือกเทคโนโลยีที่เหมาะสม และยังต้องใช้ทรัพยากรมหาศาลในการจัดการอีกด้วยหากน้ำมันไม่รั่วไหลเลยคงจะดีที่สุด หรือค่อยๆ เปลี่ยนมาใช้เทคโนโลยีพลังงานสะอาดจากงานวิจัยของพวกเรา ติดตามเรื่องราวอัพเดทข่าวสารวงการพลังงานและสิ่งแวดล้อมได้ในตอนหน้า 

เรียบเรียงโดย ดร.บุญรัตน์ รุ่งทวีวรนิตย์
บรรณาธิการ ดร.ปองกานต์ จักรธรานนท์